نانومواد مهندسی‌شده، مانند نانوگوی‌ها، نانولوله‌ها، نانوسیم‌ها، و نانوبرگ‌ها، تلفیق منحصر‌به‌فردی از خواص فیزیکی، شیمیایی، زیستی، مکانیکی، الکتریکی، و گرمایی دارند. این ویژگی آن‌ها را به گزینه‌ای امیدوارکننده برای طیفی از کاربردهای ساختاری و عملکردی تبدیل می‌کند. بااین‌حال، این مواد ابعاد بسیار کوچک، مساحت سطح زیاد، و واکنش‌پذیری بالایی دارند؛ درنتیجه می‌توانند به راحتی و سریع به سلول‌های زنده نفوذ کنند. به همین دلیل، ویژگی‌های نانو و منحصربه‌فرد آن‌ها می‌تواند این مواد را به خطری بالقوه برای سلامت انسان و ایمنی محیط‌ زیست تبدیل کند. بر این اساس، نهادهای تحقیق‌وتوسعه (R&D)، دانشگاه‌ها، و صنایع متعددی در سراسر دنیا در حال انجام فعالیت‌های تحقیقاتی گسترده اند تا میزان سمیّت و سطح مواجهه‌ی بحرانی آن‌ها را ارزیابی کنند. در حال حاضر، منابع علمی و فنی، شواهد کافی از اثرات سمی نانومواد بر انسان ندارند؛ درنتیجه خطرات آن‌ها ناشناخته باقی مانده است. تعداد بسیاری از محققان در آزمایشگاه‌های ملی، دانشگاه‌ها، و صنایع، در حال پیش‌بردِ فعالیت‌های تحقیق‌وتوسعه در چندین پروژه هستند. پروژه‌ی «ماموریت نانو دولت هند» و نیز تامین مالی قابل توجه از منابع دیگر چنین تحقیقاتی را محقق ساخته است. مباحث این پروژه‌های تحقیقاتی شامل نانوذرات سرامیکی، نانولوله‌های کربنی، نانوسیم‌ها، آلیاژهای با ساختار نانو، وغیره است. به احتمال بسیار بالا، افراد مرتبط با این پروژه‌ها، و نیز همکاران‌شان، در معرض نانومواد مختلفی قرار می‌گیرند که در آزمایشگاه‌ها در دست تحقیق اند. بدون احتیاط لازم هنگام کار با این مواد، این موضوع می‌تواند موجب مشکلات سلامتی شود. نگرانی از ایمنی مرتبط با نانومواد در میان جامعه‌ی تحقیقاتی و نهاد‌های نظارتی در هند رو به افزایش است. به این منظور، پروژه‌ی ماموریت نانو تصمیم به تنظیم چارچوبی نظارتی گرفته است تا به اثرات و خطرات نانومواد و محصولات مرتبط با نانو در حوزه‌ی بهداشت، ایمنی و محیط زیست (EH&S) رسیدگی کند.

اخیراً، به ریاست دکتر بالدف راج، مدیر پیشین مرکز تحقیقات اتمی ایندیرا گاندی (IGCAR)، یک گروه اقدام ویژه شکل گرفته است تا نقشه‌ی راهِ چارچوبی نظارتی برای فناوری نانو در هند ایجاد شود. در برنامه‌ای جدید و بر مبنای پیشنهادات این گروه اقدام ویژه، مرکز مدیریت علم و فناوری نانو (CKMNT) تصمیم به آماده‌سازی دستورالعمل‌هایی برای دانشمندان و فن‌سالارانِ فعال در آزمایشگاه‌ها‌ی تحقیق‌وتوسعه گرفته است تا در محل کارشان مناسب‌ترین اقدامات را هنگام کار با نانومواد اجرا کنند. پروژه‌ی ماموریت نانو و مرکز بین‌المللی تحقیقات پیشرفته‌ی متالوژی پودر و مواد جدید (ARCI)، بخشی از بودجه‌ی مرکز مدیریت علم و فناوری نانو را تامین می‌کنند. دستورالعمل‌های متعاقب به خطرات مواجهه می‌پردازند و اقداماتی کنترلی و احتیاطی را بررسی می‌کنند که باید هنگام کار با نانومواد انجام شود. طبق این توصیه‌ها، به‌کارگیری تلفیقی از کنترل‌های مهندسی، روال کاری، و تجهیزات حفاظتی شخصی، برای محققانی که تصمیم به کار با نانومواد را دارند، الزامی است؛ تا مواجهه‌ی احتمالی برای خود و سایرین به حداقل برسد. امیدِ این دستورالعمل‌ها به‌کاررفتن به عنوان مرجعی موقتی است، تا زمانی که یک چارچوب نظارتی جامع تنظیم شود؛ چارچوبی که خطرات احتمالی و رویه‌های ایمن کار با نانومواد را پوشش دهد. چنین چارچوبی تولید و به‌کارگیری ایمن و پایدار نانومواد را تضمین می‌کند که برای بهره‌وری از منافع اجتماعی آن‌ها ضروری است.

طی سال‌ها، نهاد‌های نظارتی و صنایع فرایندهای نظام‌مندی را به کار گرفته‌اند تا خطرات احتمالیِ محیط‌زیستی، ایمنی، و سلامتیِ مواد شیمیایی را در تمام طول چرخه‌ عمرشان شناسایی و مدیریت کنند و این خطرات را کاهش دهند. این رویکرد به نانومواد نیز مربوط می‌شود؛ زیرا آن‌ها نیز مواد شیمیایی هستند. چارچوب نظارتی جامع اتحادیه‌ اروپا، از جمله REACH، قابلیت اجرا و در مواقع لزوم، برای نظارت موثر بر نانومواد، قابلیت انطباق دارد. اگر به فراتر از خطرات فنی احتمالیِ مرتبط با نانومواد بنگریم، در واقع اطلاعات بسیار محدودی درباره‌ اثرات نانومواد بر گونه‌های غیرانسان، بوم‌سازگان‌ها، و محیط زیست جهانی موجود است. حتی در مباحث کلاسیک سم‌شناسی، هنوز چگونگی اثر دقیقِ نانوذرات مختلف بر بدن انسان یا محیط‌زیست مشخص نیست. این امر نشان‌گر نیاز به داده‌های بیشتر است.

این مقاله با هدف ایجاد دستورالعمل‌های پایه‌ای جهت کار ایمن محققان با نانومواد، CKMNT گردآوری شده است که بر مبنای تجارب متخصصان هندی و گزارشاتی است که نهادهای نظارتی هم‌چون ISO، OECD، NIOSH، و OSHA به صورت عمومی منتشر کرده‌اند.

دریافت فایل کامل مقاله